Tijdens mijn vakantie in Thailand zat ik op een ochtend te ontbijten in een café-restaurant. Tijdens het ontbijt zag ik vanuit mijn ooghoeken een stelletje binnenlopen (onbekenden). De jongedame in kwestie begon de omgeving om haar heen te filmen. Ik aarzelde even, maar ben toen toch op haar afgestapt aangezien ik vermoedde dat ik volop in beeld was opgenomen. Ik heb haar in mijn beste Engels uitgelegd dat ik haar zag filmen en vroeg of ze de opname wilde verwijderen. Ze excuseerde zich en verwijderde terstond de opname.
Het bovenstaande zette me als juriste direct aan het denken. Mag en kan dit wel zomaar? En hoe zit het nu met die leuke ‘besloten feesten/events’ waarvoor ik geregeld word uitgenodigd? Leuk en gezellig vind ik deze feesten/events wel, maar minder leuk wanneer er ongevraagd van mij door onbekenden foto’s/opnamen worden genomen en die ook nog eens op social media openbaar worden gemaakt. Ik probeer de makers meestal tactisch en ongemerkt maar enigszins geïrriteerd te ontwijken, maar ontkom er zelf niet aan dat ik zo nu en dan toch ongevraagd op social media te zien ben. Ik besloot bij terugkomst in Nederland hier een onderzoek naar te verrichten en er een blog over te schrijven.
In deze blog wordt ingegaan op het portretrecht in verhouding met het auteursrecht en spitst het onderwerp zich toe op het vervaardigen en openbaar maken van portretten/opnamen in de niet-publieke ruimten zonder een daartoe strekkende opdracht van de geportretteerde. Tot slot wordt er een aantal handvatten meegegeven die de geportretteerde kan inzetten, wanneer er ongevraagd een foto wordt genomen.
Tijdens mijn vakantie in Thailand zat ik op een ochtend te ontbijten in een café-restaurant. Toen zag ik vanuit mijn ooghoeken een onbekend stelletje binnenlopen. De jongedame in kwestie begon de omgeving om haar heen te filmen. Ik aarzelde even, maar ben toen toch op haar afgestapt aangezien ik vermoedde dat ik volop in beeld was opgenomen. Ik heb haar in mijn beste Engels uitgelegd dat ik haar zag filmen en vroeg of ze de opname wilde verwijderen. Ze excuseerde zich en verwijderde terstond de opname.
Het bovenstaande zette me als juriste direct aan het denken. Mag en kan dit wel zomaar? En hoe zit het nu met die leuke ‘besloten feesten/events’ waarvoor ik geregeld word uitgenodigd? Leuk en gezellig vind ik deze feesten/events wel, maar minder leuk wanneer er ongevraagd van mij door onbekenden foto’s/opnamen worden genomen en die ook nog eens op social media openbaar worden gemaakt. Ik probeer de makers meestal tactisch en ongemerkt – maar enigszins geïrriteerd – te ontwijken, maar ontkom er toch niet aan dat ik zo nu en dan ongevraagd op social media te zien ben. Ik besloot bij terugkomst in Nederland een onderzoek naar te verrichten en er een blog over te schrijven.
In deze blog wordt ingegaan op het portretrecht in verhouding met het auteursrecht en spitst het onderwerp zich toe op het vervaardigen en openbaar maken van portretten/opnamen in de niet-publieke ruimten zonder een daartoe strekkende opdracht van de geportretteerde. Tot slot wordt er een aantal handvatten meegegeven die de geportretteerde kan inzetten, wanneer er ongevraagd een foto wordt genomen.
Portretrecht
Het Portretrecht is in de Auteurswet verankerd, maar hoort eigenlijk niet in deze wet thuis. Artikel 1 Auteurswet spreekt van het recht van een werk van een maker van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld. Het portretrecht leidt tot een inperking op het Auteursrecht, omdat dit recht met name ziet op bescherming van de eer en goede naam van de geportretteerde.
Bij het Portretrecht gaat het enerzijds om het vervaardigen van een portret in opdracht (artikelen 19 en 20 Auteurswet). Hierbij kan men denken aan bruidsfoto’s, pasfoto’s, schoolfoto’s en zo verder, anderzijds betreft dit het maken van een portret zonder een daartoe strekkende opdracht (artikel 21 Auteurswet). Hierbij dient men te denken aan het maken van portretten en opnamen in zowel de openbare als niet-publieke ruimten.
Het maken van een portret zonder een daartoe strekkende opdracht
Het vervaardigen van een portret in de openbare ruimte (toegankelijk voor eenieder) van een ander en eveneens de publicatie ervan is zonder voorafgaande toestemming toegestaan (Rechtbank Rotterdam d.d. 26 november 2008).
Wanneer er een portret in een niet-publieke ruimte wordt vervaardigd, dan ligt in artikel 21 Auteurswet een verbodsbepaling besloten. Zonder een daartoe strekkende opdracht door de geportretteerde mag het vervaardigde portret niet openbaar worden gemaakt wanneer een redelijk belang van de geportretteerde zich daartegen verzet. Met andere woorden, wanneer er belangen aan de zijde van de geportretteerde aanwezig zijn, mag het vervaardigd portret niet openbaar worden gemaakt. Het enkel maken van een portret van een ander is op zichzelf niet verboden, maar kan vanwege privacy-inbreuk en schending van de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer van de geportretteerde onrechtmatig zijn en dus alsnog niet toegestaan. Met name wanneer de maker dit portret openbaar wil maken aan derden.
Redelijk belang
Uit de rechtspraak blijkt een aantal voorbeelden, waarin een verbod tot openbaarmaking is aanvaard wegens verzet vanwege het redelijk belang. Het gaat hierbij met name op de privacy-inbreuk, schending van de eer/goede naam en inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de geportretteerde. Laten we als voorbeeld de besloten feesten/events nemen, waarbij toetreding tot een afgesloten ruimte zich beperkt tot een beperkt groep aanwezigen/uitgenodigden enzovoort. De aanwezigen zijn bijvoorbeeld bij bruiloften/babyshowers/events luchtiger gekleed dan in het dagelijkse leven, dragen traditionele of specifieke kledij en/of zijn extra opgedoft specifiek voor dit feest/event en ga zo maar door. Juist in dit soort ruimtes kan het ongevraagd dan wel stiekem maken en openbaren van foto’s/opnames in de gegeven omstandigheden van het geval onrechtmatig zijn en dus niet toegestaan. Immers, openbaarmaking/plaatsing online van de vervaardigde portret/video leidt tot schending van diens eer/goede naam dan wel een inbreuk op diens persoonlijke levenssfeer (Rechtbank Limburg, d.d. 22 januari 2019, r.o. 4.5 (X), zie ook Rechtbank Rotterdam d.d. 6 september 2017). Het voorgaande leidt daarmee tot een schending conform artikel 8 EVRM en daarin is het redelijk belang conform artikel 21 Auteurswet gelegen.
Toegespitst op niet-publieke ruimten
Het maken van een foto/opname op zichzelf leidt niet automatisch tot een schending van de privacy, maar zou in de gegeven omstandigheden wel onrechtmatig kunnen zijn en daarmee tot een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer leiden wanneer het redelijk belang zich daartegen verzet. Met andere woorden, als je je op een besloten feest/event bevindt, dan is het in beginsel niet verboden om foto’s dan wel opnamen te maken. Echter, in de gegeven omstandigheden kan dit wegens schending van de privacy en een inbreuk van de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, schending van de eer en goede naam en privacy-inbreuk onrechtmatig zijn wanneer deze foto’s/opnamen vervolgens openbaar worden gemaakt (artikel 21 Auteurswet). Daarbij spelen de relevante omstandigheden van het geval een rol bij de beoordeling ervan, aldus de Hoge Raad (Hoge Raad d.d. 14 juni 2013). Kortom, het belang van de geportretteerde dient dan te prevaleren boven de vrijheid van meningsuiting aan de zijde van de maker (Rechtbank Amsterdam, 24 november 2011, r.o. 4.2). Zo oordeelde het Hof dat de openbaar gemaakte portret van een dansende vrouw op een Turks dansfeest leidde tot een inbreuk op haar persoonlijke levenssfeer en daarmee de onrechtmatigheid gegeven was. Het belang van de geportretteerde woog in deze omstandigheid zwaarder dan die van de maker (vrijheid van meningsuiting), aldus het Hof (Gerechtshof ’s-Gravenhage d.d. 24 augustus 2010, r.o. 2.1 en 3.2. Zie verder ook een uitspraak van de Rechtbank Rotterdam d.d. 26 november 2008, r.o. 4.5). Het voorgaande is een gegeven wanneer er vóór aanvang van het feest/evente.d. aan de aanwezigen kenbaar wordt gemaakt dat het maken van portretten dan wel opnamen niet is toegestaan, oftewel schending van de niet-naleving van de huisregels.
Fotograaf
Wat betreft de fotograaf die in opdracht van het bruidspaar of de opdrachtgever handelt, is voor publicatie geen strikte toestemming vereist. Echter, het is wel verstandig om voor publicatie te overleggen met de geportretteerde dan wel een en ander op schrift te stellen om achteraf juridische procedures te voorkomen. Immers, de fotograaf fotografeert weliswaar in opdracht van de geportretteerde maar dit leidt niet automatisch tot toestemming om de opnamen/foto’s openbaar te maken van de geportretteerde dan wel de aanwezigen die hier geen expliciete toestemming voor hebben verleend.
Conclusie
Het vervaardigen van een portret/opname die niet in opdracht plaatsvindt mag, wanneer dit niet in strijd is met het redelijk belang van de geportretteerde. Bij de beoordeling of hiervan sprake is, dient er een belangenafweging plaats te vinden, waarbij de relevante omstandigheden van het geval een rol spelen. De beoordeling van de relevante omstandigheden van het geval is van belang bij de vaststelling van de inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de geportretteerde, wanneer deze zich wil verzetten tegen publicatie (Hoge Raad d.d. 14 juni 2013). Uit het vorenstaande kan de conclusie getrokken worden dat zonder voorafgaande toestemming het vervaardigen van portretten in besloten ruimten leidt tot een schending van privacy, eer en goede naam en is openbaarmaking dus niet toegestaan (Gerechtshof ’s-Gravenhage d.d. 24 aug. 2010). Immers, de aanwezigen hebben geen redelijk belang om de opnamen/portretten openbaar te maken. ‘Just for fun’, weegt namelijk niet op tegen het redelijk belang van de aanwezigen, wanneer openbaarmaking leidt tot een privacy-inbreuk schending van de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer. Oftewel, vrijheid van meningsuiting dient te wijken voor privacy-inbreuk.
Mocht jij na het bovenstaande gelezen te hebben een feest/event in een besloten ruimte te hebben bezocht en constateer jij dat er makers zijn die zonder toestemming filmen/opnamen maken en deze aan derden openbaar willen maken? Dan geef ik je hieronder een aantal handvatten mee, zodat je weet hoe te handelen.
Handvatten:
– maak de huisregels voor die avond ruim tevoren kenbaar aan jouw gasten/aanwezigen, door vermelding op de uitnodigingskaart/e-mail en dergelijke dat foto’s/opnamen maken en openbaarmaking ervan niet zijn toegestaan;
– maak vooraf uitdrukkelijk kenbaar, dan wel bij toetreding van de desbetreffende ruimte, dat de aanwezige fotograaf opnamen/portretten zal maken van de aanwezigen en laat de aanwezigen voor akkoord tekenen;
– roep vóór aanvang van het feest/event e.d. de huisregels uitdrukkelijk om en stel een aantal personen aan die een oogje in het zeil houden en de overtreders direct aanspreken;
– de fotograaf deelt bij toetreding van de desbetreffende ruimte door aanwezigen aan hen mee opnamen/foto’s te maken eveneens de openbaarmaking ervan. De eventuele geportretteerde kan zich tot de fotograaf wenden en expliciet aangeven niet in beeld te willen verschijnen;
– richt een gedeelte van de ruimte zodanig in, waar de aanwezigen die niet wensen te worden opgenomen/gefotografeerd kunnen plaatsnemen en tref hier maatregelen voor;
– bij constatering dat er wel foto’s dan wel opnamen worden gemaakt, is het belangrijk om de overtreder terstond te verzoeken de opnamen/foto’s te vernietigen;
– een drastische maatregel is om de overtreder te verzoeken de ruimte te verlaten;
– een andere stap is die naar de rechter (kort geding), waarin je verbod op (verdere) publicatie vordert en verwijdering van de reeds openbaar gemaakte foto’s/opnamen van social media op last van een dwangsom voor elke dag dat de maker hiermee in gebreke blijft.
Mocht u naar aanleiding van het bovenstaande vragen hebben, dan wel vragen hebben in het algemeen over schuttingen en afmetingen conform de wet- en regelgeving, of conflicten hebben met uw buren, dan kunt u uiteraard contact opnemen met mw. S. Ouald Chaib en een afspraak inplannen voor advies.
